28 Eylül Dünya Kuduz Günü
Kuduz, bulaşıcı bir hastalıktır. Eski çağlardan beri halk sağlığını tehdit etmektedir. Dünya Sağlık Örgütüne göre yaklaşık yılda 55.000 kişi Kuduz nedeniyle yaşamını yitirmektedir. Dünya Sağlık Örgütü, kuduzun öneminin anlaşılması ve hastalığa ilişkin farkındalığın artırılması amacıyla 28 Eylül’ü “Dünya Kuduz Günü” olarak ilan etmiştir
Kuduz
Kuduz; hasta hayvanın ısırması sonucu, enfekte tükürüğün bütünlüğü bozulmuş deri yada mukozalara teması yoluyla bulaşan ve akut beyin iltihabı sonucu ölümle sonuçlanan bir virus hastalığıdır.
Ülkemizde de her yıl ortalama 90 bin kişi kuduz şüpheli ısırık nedeniyle tedaviye ve izleme alınmaktadır. Son 30 yılda güçlü aşılar ve aşılama politikaları sonucu kuduz vakalarında ciddi oranda azalma mevcuttur.
Nasıl Bulaşır
Kuduz; çakal, kurt, tilki, kokarca, sırtlan, ayı, yarasa gibi doğadaki tüm vahşi memeliler ve eğer aşılanmamışlarsa köpek, kedi, inek, eşek gibi evcil memeli hayvanlar arasında varlığını sürdürür. Bu hayvanlar tarafından ısırılan insanlara bulaşarak hastalık oluşturur. Sanıldığının aksine sincap, sıçan, fare, hamster gibi kemirgen hayvanlar ve tavşanlar taşıyıcı değildir ve bu hayvanlar tarafından ısırılma bir risk oluşturmaz.
Hastalığın insanlara bulaşmasındaki en önemli kaynak, yakın çevresinde yaşayan hayvanlardır. Kaynak hayvan olarak: köpek %91, kedi %2, diğer evcil hayvanlar %3, yarasa %2, diğer vahşi hayvanlar %1’den az oranda sorumlu tutulmaktadır.
Bulaşma;
kuduz hastalığına yakalanmış bir hayvanın ısırması veya tırmalaması,
kuduz hayvanın salyasının sıyrık veya çatlak deriye, göz ağız veya buruna temas etmesi,
kuduz hayvanın salyası ile bulaşık eşyanın (tasma vb.) yaralı deri ile temas etmesi,
kuduz hayvanın eti ve sütünün çiğ olarak yenmesi,
kuduza yakalanmış bir insan ile yakın temasta bulunulması ile bulaşma olur.
Bulaşmayı etkileyen faktörler:
Virüsün hayvanın salgılarında bulunması
Isırılma yeri (baş, eller, ayak vs. )
Yaranın derinliği
Hayvanın vahşi veya evcil olması
Hastanın bağışıklık sistemi
Hastalık riski ısırma ile %40, tırmalama ile %1’dir. Kuduz bulaşı için en riskli temas vahşi bir hayvan tarafından baş-boyun bölgesinden ısırılmadır.
Kuduzda Bulaşma Nasıl Olur;
Olguların büyük çoğunluğunda klinik belirtiler ısırıldıktan 20-90 gün sonra ortaya çıkar. Ancak bu süre 5 gün ile 1 yıl arasında değişebilmektedir.
Belirtiler
Belirtilerin ortaya çıkma süresi ısırık yerinin beyine yakınlığı, ısırığın derinliği ve vücuda giren virüs miktarı ile ilgilidir. Beyine yakın, özellikle kafadan ve ağır ısırılmalarda bu süre kısalırken bacaklardan ve hafif ısırıklarda uzamaktadır.
Hastalarda ilk görülen semptomlar genellikle çok belirgin değildir. Hastaların çoğunda başlangıçta kırıklık, ateş, baş- boğaz ağrısı, öksürük, iştahsızlık, karın ağrısı, bulantı- kusma, ishal gibi spesifik olmayan bulgular görülür. Olguların yaklaşık yarısında yara yerinde ağrı, yanma ve uyuşma gibi semptomlar görülür. Daha ileri dönemlerde hastada kişilik değişiklikleri, kabuslar, konsantrasyon güçlüğü görülebilmektedir. Hastalık ilerledikçe hastada saldırganlık, ısırma, kendine ve çevreye zarar verme görülür. Bu dönemde hastada sudan korkma, ışıktan korkma gibi ataklarla seyreden semptomlar oluşabilir. Ataklar arasındaki dönemde genellikle hastanın bilinci yerindedir. Hasta bu dönemi de atlatabilirse kasların felç olduğu ve ilerisinde koma ve ölümün gerçekleştiği döneme girer.
Kuduz Şüpheli Bir Hayvan Tarafından Isırılan Bir İnsanda Yapılması Gerekenler
Şüpheli bir hayvan tarafından ısırılan kişinin yarası sabunlu su ile bolca yıkanmalıdır. Yaraya bir antiseptik ( % 40-70 ’lik alkol, iyodin vb. ) uygulanmalıdır ve en kısa sürede bir sağlık kuruluşuna başvurmalıdır. Ayrıca köpek, kedi veya diğer bir evcil hayvan insanı ısırdığında, o hayvan hemen yakalanmalı ve 10 gün boyunca gözlem altında tutulmalıdır. Bu süre içinde hayvan ölmezse kuduz yönünden sağlıklı kabul edilir ve korkulacak bir şey yok demektir.
Tedavi
Kuduz şüphesi olan hayvan yakalanıp gözlem altında tutulamıyorsa veya yapılan testler pozitif çıkarsa kısa süre içinde tedaviye başlanmalıdır. Kuduz serumu gerektiren vakalarda yara bölgesi sabunla yıkadıktan sonra yara içine ve etrafına hesaplanan dozda immunglobulin ya da serumun enjekte edilebilen en fazla miktarı (hatta mümkünse tümü) enjekte edilmelidir. Yara bakımı ve kuduz serumu uygulamasından sonra aşılamaya geçilmelidir. Kuduz aşısı 0, 3, 7, 14 ve 28. günlerde 5 doz olmak üzere intramuskuler yoldan yapılmalıdır. Aşılama şemasına uygun olarak yapılan aşılama ile % 100 oranında başarı sağlanmaktadır. Aşının çok nadir olarak uygulama yerinde ağrı, kızarıklık, şişlik, ateş gibi bilinen aşı yan etkileri görülebilir.
Korunma
Kuduz hastalığından korunmak için;
Evcil hayvanlar kontrol altında tutulmalı ve aşıları zamanında yaptırılmalı.
Evde beslenilen hayvanlar sokakta başıboş bırakılmamalı.
Sokak hayvanlarına fazla yaklaşılmamalı ve onları kızdıracak hareketlerden kaçınılmalı.
Ölü hayvanlara yaklaşmamalı ve dokunulmamalıdır.
Uzm.Dr.Selçuk Aksöz
Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Kliniği
Adıyaman Üniversitesi Eğitim ve Araştırma Hastanesi